Słownik Terminów Metrologicznych

Terminy stosowane w metrologii - od BŁĘDU przez POMIAR po WZORCOWANIE PRZYRZĄDÓW – słownik metrologiczny

opracowany na podstawie: "Międzynarodowego Słownika Podstawowych i Ogólnych Terminów Metrologii", wyd. GUM.

ADIUSTACJA (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Czynność mająca na celu doprowadzenie przyrządu pomiarowego do stanu działania odpowiadającego jego przeznaczeniu.
adjustment (of a measuring instrument)
ajustage (d'un instrument de mesure)

BŁĄD (WSKAZANIA) PRZYRZĄDU POMIAROWEGO

Wskazanie przyrządu pomiarowego minus wartość prawdziwa odpowiedniej wielkości wejściowej.
error (of indication) of a measuring instrument
erreur (d'indication) d'un instrument de mesure

BŁĄD POMIARU

Różnica miedzy wynikiem pomiaru a wartością prawdziwą wielkości mierzonej.
error (of measurement)
erreur (de mesure)

BŁĄD PRZYPADKOWY

Różnica między wynikiem pomiaru a średnią z nieskończonej liczby wyników pomiarów tej samej wielkości mierzonej, wykonanych w warunkach powtarzalności.
random error
erreur aleatoire

BŁĄD SYSTEMATYCZNY

Różnica między średnią z nieskończonej liczby wyników pomiarów tej samej wielkości mierzonej, wykonanych w warunkach powtarzalności, a wartością prawdziwą wielkości mierzonej.
systematic error
erreur systematique

BŁĄD WZGLĘDNY

Stosunek błędu pomiaru do wartości prawdziwej wielkości mierzonej.
relative error (of measurement)
erreur relative (de mesure)

BŁĘDY GRANICZNE DOPUSZCZALNE (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO), GRANICE BLEDÓW DOPUSZCZALNYCH (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Wartości skrajne błędu, dopuszczone przez warunki techniczne lub wymagania, dotyczące danego przyrządu pomiarowego.
maximum permissięle errors (of a measuring instrument),
limits of permissięle error (of a measuring instrument)
erreurs maximales tolerees (d'un instrument de mesure),
limites d'erreur toląrąes (d'un instrument de mesure)

CZUJNIK

Element przyrządu pomiarowego lub łańcucha pomiarowego, na który oddziaływuje bezpośrednio wielkość mierzona.
sensor capteur

CZUŁOŚĆ

Iloraz przyrostu odpowiedzi przyrządu pomiarowego przez odpowiadający mu przyrost sygnału wejściowego.
sensitivity
sensięilite

DOKŁADNOŚĆ POMIARU

Stopień zgodności wyniku pomiaru z wartością rzeczywistą wielkości mierzonej.
accuracy of measurement
exactitude de mesure

DOKŁADNOŚĆ PRZYRZĄDU POMIAROWEGO

Właściwość przyrządu pomiarowego dawania odpowiedzi bliskich wartości prawdziwej.
accuracy of a measuring instrument
exactitude d'un instrument de mesure

DZIAŁKA ELEMENTARNA

Część podziałki zawarta miedzy dowolnymi dwoma kolejnymi wskazami.
scale division
division

JEDNOSTKA (MIARY) POCHODNA

Jednostka miary wielkości pochodnej w danym układzie wielkości.
derived unit (of measurement)
unite (de mesure) derive
UWAGA. Dla niektórych jednostek pochodnych istnieją specjalne nazwy i oznaczenia; na przykład w Międzynarodowym Układzie Jednostek Miar (SI): siła - niuton [N]; energia - dżul [J]; ciśnienie - paskal [Pa]

JEDNOSTKA (MIARY) PODSTAWOWA

Jednostka miary wielkości podstawowej w danym układzie wielkości.
base unit (of measurement)
unite (de mesure) de base

JEDNOSTKA (MIARY)

Wielkość określona, zdefiniowana i przyjęta umownie, z którą porównuje się inne wielkości tego samego rodzaju w celu ich ilościowego wyrażania w stosunku do tej wielkości przyjętej umownie.
unit (of measurement)
unite (de mesure)

KLASA DOKŁADNOŚCI

Klasa przyrządów pomiarowych, spełniających określone wymagania metrologiczne i których błędy zawarte są w wyznaczonych granicach.
accuracy class
classe d'exactitude

METODA POMIAROWA

Logiczny ciąg wykonywanych podczas pomiaru operacji, opisanych w sposób ogólny.
method of measurement
methode de mesure

METROLOGIA

Nauka o pomiarach.
metrology
metrologie
UWAGA. Metrologia obejmuje wszystkie aspekty - zarówno teoretyczne, jak i praktyczne - odnoszące się do pomiarów, niezależnie od ich niepewności oraz od dziedziny nauki i techniki.

MIĘDZYNARODOWY UKŁAD JEDNOSTEK MIAR (SI)

Układ jednostek miar spójny, przyjęty i zalecany przez Generalną Konferencję Miar (CGPM).
International System of Units,
SI Systeme international d'unites, SI
UWAGA. Międzynarodowy Układ Jednostek Miar (SI) jest obecnie oparty na siedmiu następujących jednostkach podstawowych: długość - metr [m]; masa - kilogram [kg]; czas - sekunda [s]; prąd elektryczny - amper [A]; temperatura termodynamiczna - kelwin [K]; liczność materii - mol [mol]; światłość - kandela [cd]

NIEPEWNOŚĆ POMIARU

Parametr, związany z wynikiem pomiaru, charakteryzujący rozrzut wartości, które można w uzasadniony sposób przypisać wielkości mierzonej.
uncertainty of measurement
incertitude (de mesure)

OCYFROWANE PODZIAŁKI

Uporządkowany zbiór liczb związanych ze wskazami podziałki.
scale numbering
chiffraison dune echelle

ODCHYLENIE STANDARDOWE EKSPERYMENTALNE

Parametr s charakteryzujący rozrzut wyników serii n pomiarów tej samej wielkości mierzonej, określony wzorem:w którym x; oznacza wynik i-tego pomiaru, a x - średnia arytmetyczną n rozważanych wyników.
experimental standard
deviationecart-type experimental

ODCHYLENIE

Różnica miedzy daną wartością a wartością odniesienia.
deviation
ecart

ODTWARZALNOŚĆ (WYNIKÓW POMIARÓW)

Stopień zgodności wyników pomiarów tej samej wielkości mierzonej, wykonywanych w zmienionych warunkach pomiarowych.
reproducibility (of results of measurements)
reproductibilite (des resultats de mesurage)

OZNACZENIE JEDNOSTKI (MIARY)

Umowny znak oznaczający jednostką miary.
symbol of a unit (of measurement)
symbole dune unite (de mesure)

PEŁZANIE, DRYFT

Powolna zmiana charakterystyki metrologicznej przyrządu pomiarowego.
driftderive

PODZIAŁKA (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Uporządkowany zbiór znaków (np. kresek), wraz z towarzyszącym ocyfrowaniem, tworzący część urządzenia wskazującego przyrządu pomiarowego.
scale (of a measuring instrument)
echelle (d'un appareil de mesure)

PODZIAŁKA LINIOWA

Podziałka, której długość i wartość każdej dziatki elementarnej są związane współczynnikiem proporcjonalności, stałym wzdłuż podziałki.
linear scale
echelle lineaire

PODZIAŁKA NIELINIOWA

Podziałka, której długość i wartość każdej dziatki są związane współczynnikiem proporcjonalności, niestałym wzdłuż podziałki.
nonlinear scale
echelle non-lineaire

POMIAR

Zbiór operacji mających na celu wyznaczenie wartości wielkości.
measurement
mesurage

POPRAWKA

Wartość dodana algebraiczne do surowego wyniku pomiaru w celu skompensowania błędu systematycznego.
correction
correction

POWTARZALNOŚĆ (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Właściwość przyrządu pomiarowego polegająca na tym, ze jego wskazania są zbliżone do siebie w przypadku wielokrotnego pomiaru tej same] wielkości mierzonej w tych samych warunkach pomiaru.
repeatability (of a measuring instrument)
fidelite (d'un instrument de mesure)

POWTARZALNOŚĆ (WYNIKÓW POMIARÓW)

Stopień zgodności wyników kolejnych pomiarów tej samej wielkości mierzonej, wykonywanych w tych samych warunkach pomiarowych.
repeatability (of results of measurements)
repetabilite (des resultats de mesurage)

PROCEDURA POMIAROWA

Zbiór operacji opisanych w sposób szczegółowy i realizowanych podczas wykonywania pomiarów zgodnie z daną metodą.
measurement procedure
mode operatoire (de mesure)
UWAGA. Procedura pomiarowa jest zazwyczaj opisana w dokumencie, który sam nosi nazwę "procedura pomiarowa" (albo "metoda pomiarowa") i który jest wystarczająco szczegółowy, aby operator mógł przeprowadzić pomiar bez potrzeby dodatkowych informacji.

PRÓG POBUDLIWOŚCI

Największa zmiana sygnału wejściowego nie wywołująca wykrywalnej zmiany odpowiedzi pomiarowego, gdy zmiana sygnału wejściowego jest powolna i monotoniczna.
discrimination (threshold)
(seui! de) mobilite

PRZYRZĄD (POMIAROWY) ANALOGOWY

Przyrząd pomiarowy, którego sygnał wyjściowy lub wskazanie jest ciągłą funkcją wielkości mierzonej lub sygnału wejściowego.
analogue measuring instrument,
analogue indicating instrument
appareil de mesure (a affichage) analogique

PRZYRZĄD (POMIAROWY) CYFROWY

Przyrząd pomiarowy, którego sygnał wyjściowy lub wskazanie ma postać cyfrową.
digital measuring instrument,
digital indicating instrument
appareil de mesure (a affichage) numerique

PRZYRZĄD (POMIAROWY) WSKAZUJĄCY, MIERNIK

Przyrząd pomiarowy, za pomocą którego otrzymuje się wskazanie.
displaying (measuring) instrument,
indicating (measuring) instrument
appareil (de mesure) afficheur,
appareil (de mesure) indicateur

PRZYRZĄD POMIAROWY

Urządzenie przeznaczone do wykonywania pomiarów, samodzielnie lub w połączeniu z jednym tub z wieloma urządzeniami dodatkowymi.
measuring instrumentinstrument de mesure,
appareil de mesure

REGULACJA (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Adiustacja, przy której stosuje się jedynie środki przeznaczone do dyspozycji użytkownika.
user adjustment (of a measuring instrument)
reglage (d'un instrument de mesure)

ROZDZIELCZOŚĆ (URZĄDZENIA WSKAZUJĄCEGO)

Najmniejsza różnica wskazania urządzenia wskazującego, która może być zauważona w wyraźny sposób.
resolution (of a displaying device)
resolution (d'un dispositif afficheur)

SPÓJNOŚĆ (POMIAROWA), POWIĄZANIE ZE WZORCAMI JEDNOSTKI MIARY, POWIĄZANIE Z ETALONAMI

Właściwość wyniku pomiaru lub wzorca jednostki miary polegająca na tym, ze można je powiązać z określonymi odniesieniami, na ogół z wzorcami państwowymi lub międzynarodowymi jednostki miary, za pośrednictwem nieprzerwanego łańcucha porównań, z których wszystkie mają określone niepewności.
traceability
traçabiIité

STAŁOŚĆ, STABILNOŚĆ

Zdolność przyrządu pomiarowego do utrzymywania stałych w czasie charakterystyk metrologicznych.
stabilityconstance

UKŁAD JEDNOSTEK (MIAR)

Zbiór jednostek podstawowych i jednostek pochodnych, określonych zgodnie z przyjętymi regułami w danym układzie wielkości.
system of units (of measurement)
systeme d'unites (de mesure)

UKŁAD POMIAROWY

Kompletny zbiór przyrządów pomiarowych i innych zestawionych urządzeń, przeznaczony do wykonywania określonych pomiarów.
measuring system
systeme de mesure

UKŁAD WIELKOŚCI

Zbiór wielkości, w znaczeniu ogólnym, między którymi istnieją określone relacje.
system of quantities
systeme de grandeurs

URZĄDZENIE WSKAZUJĄCE

Część przyrządu pomiarowego prezentująca wskazanie.
displaying device,
indicating device dispositif d'affichage,
dispositif indicateur

WARTOSĆ LICZBOWA (WIELKOŚCI)

Liczba, przez którą jest mnożona jednostka miary w wyrażeniu wartości wielkości.
numerical value (of a quantity)
valeur numerique (d'une grandeur)

WARTOŚĆ (WIELKOŚCI)

Wyrażenie ilościowe wielkości określonej na ogół w postaci iloczynu liczby i jednostki miary.
value (of a quantity)
valeur (d'une grandeur)

WARTOŚĆ DZIAŁKI ELEMENTARNEJ

Różnica między wartościami odpowiadającymi dwom kolejnym wskazom.
scale intervalechelon,
valeur dune division (d'echelle)

WARTOŚĆ NOMINALNA

Wartość zaokrąglona lub przybliżona charakterystyki przyrządu pomiarowego wykorzystywana przy jego stosowaniu.
nominal value
valeur nominate

WARTOŚĆ PRAWDZIWA (WIELKOŚCI)

Wartość zgodna z definicją wielkości określonej.
true value (of a quantity)
valeur vraie (d'une grandeur)
UWAGI:
1. Jest to wartość, jaką uzyskałoby się jako wynik bezbłędnego pomiaru.
2. Wartości prawdziwe są ze swej natury nieznane.

WARUNKI ODNIESIENIA

Warunki użytkowania przewidziane do badania przyrządu pomiarowego lub do wzajemnego porównywania wyników pomiarów.
reference conditions
conditions de reference

WIELKOŚĆ (MIERZALNA)

Cecha zjawiska, ciała lub substancji, którą można wyróżnić jakościowo i wyznaczyć ilościowo.
(measurable) quantity
grandeur (mesurable)

WIELKOŚĆ MIERZONA

Wielkość określona, stanowiąca przedmiot pomiaru.
measurand
mesurande

WIELKOŚĆ WPŁYWAJĄCA

Wielkość nie będąca wielkością mierzoną, która ma jednak wpływ na wynik pomiaru.
influence quantity
grandeur d'influence
PRZYKŁAD: temperatura mikrometru podczas pomiaru długości.

WSKAZANIE (PRZYRZĄDU POMIAROWEGO)

Wartość wielkości podawana jest przez przyrząd pomiarowy.
indication (of a measuring instrument)
indication (d’un instrument de mesure)

WSKAZÓWKA

Część stała lub ruchoma urządzenia wskazującego, której położenie względem wykazów umożliwia określenie wartości wskazywanej.
index
index

WYNIK POMIARU

Wartość przypisana wielkości mierzonej, uzyskana drogą pomiaru.
result of measure
mentresultat d’un mesurage

WZORCOWANIE, KALIBRACJA

Zbiór operacji ustalających, w określonych warunkach, relacją między .wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy lub Układ pomiarowy albo wartościami reprezentowanymi przez wzorzec miary lub przez materiał odniesienia, a odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce jednostki miary.

calibration, etalonnage

UWAGI:

1. Wynik wzorcowania pozwala na przypisanie wskazaniom odpowiednich wartości wielkości mierzonej lub na wyznaczenie poprawek wskazań.

2. Wzorcowanie może również służyć do wyznaczenia innych właściwości metrologicznych, jak na przykład efektów wielkości wpływających.

3. Wynik wzorcowania może być poświadczony w dokumencie, nazywanym niekiedy świadectwem wzorcowania lub protokołem wzorcowania.

WZORZEC JEDNOSTKI MIARY, ETALON

Wzorzec miary, przyrząd pomiarowy, materiał odniesienia lub układ pomiarowy, przeznaczony do zdefiniowania, zrealizowania, zachowania lub odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu wartości pewnej wielkości i służący jako odniesienie.
(measurement) standard,
etalon etalon

WZORZEC MIARY, MIARA MATERIALNA

Urządzenie przeznaczone do odtwarzania lub dostarczania jednej lub wielu znanych wartości danej wielkości w sposób niezmienny podczas jego stosowania.
material measure
mesure materialisee

WZORZEC MIĘDZYNARODOWY JEDNOSTKI MIARY, ETALON MIĘDZYNARODOWY

Wzorzec jednostki miary uznany umową międzynarodową za podstawę do przypisywania wartości innym wzorcom jednostki miary danej wielkości.
international (measurement) standard
etalon international

WZORZEC ODNIESIENIA JEDNOSTKI MIARY, ETALON ODNIESIENIA

Wzorzec jednostki miary o najwyższej zazwyczaj jakości metrologicznej dostępny w danym miejscu lub danej organizacji, który stanowi odniesienie dla wykonywanych tam pomiarów.
reference standard
etalon de reference

WZORZEC PAŃSTWOWY JEDNOSTKI MIARY, ETALON PAŃSTWOWY

Wzorzec jednostki miary uznany urzędowo w danym kraju za podstawę do przypisywania wartości innym wzorcom jednostki miary danej wielkości.
national (measurement) standard
etalon national

WZORZEC PIERWOTNY JEDNOSTKI MIARY, WZORZEC PODSTAWOWY JEDNOSTKI MIARY, ETALON PIERWOTNY, ETALON PODSTAWOWY

Wzorzec jednostki miary, który jest ustalony lub powszechnie uznany jako charakteryzujący się najwyższą jakością metrologiczną i którego wartość jest przyjęta bez odniesienia do innych wzorców jednostki miary tej samej wielkości.
primary standard, etalon primaire

WZORZEC ROBOCZY JEDNOSTKI MIARY, ETALON ROBOCZY

Wzorzec jednostki miary używany zwykle do wzorcowania lub sprawdzania wzorców miar, przyrządów pomiarowych lub materiałów odniesienia.
working standard
etalon de travail

WZORZEC WTÓRNY JEDNOSTKI MIARY, ETALON WTÓRNY

Wzorzec jednostki miary, którego wartość jest utworzona przez porównanie z wzorcem pierwotnym jednostki miary tej samej wielkości.
secondary standard
etalon secondaire

ZAKRES (WSKAZAŃ) NOMINALNY

Zakres podziałki otrzymany przy danej pozycji przełączników przyrządu pomiarowego.
nominal range calibre

ZAKRES POMIAROWY

Zbiór wartości wielkości mierzonej, dla których przyjmuje się, ze błąd przyrządu pomiarowego jest zawarty w określonych granicach.
measuring range,
working range etendue de mesure

ZAKRES WSKAZAŃ

Zbiór wartości ograniczony skrajnymi wskazaniami.
range of indication
etendue des indications

ZASADA POMIARU

Naukowa podstawa pomiaru.
principle of measurement
principe de mesure

start